Câu 4. Ở các đoạn sau của phần 2,tác giả chỉ ra nguyên nhân của tình trạng "dân không biết đoàn thể ,không trọng công ích "là gì? Tác giả đã đả kích chế độ vua quan chuyên chế ra sao?

Ở các đoạn sau của phần 2, tác giả đã chỉ ra nguyên nhân của tình trạng dân không biết đoàn thể, không trọng công ích . Tác giả khẳng định, thực ra từ hổi cổ sơ, ông cha ta cũng đã có ý thức đoàn thể, cũng biết đến công ích (việc lợi chung), biết"góp gió thành bão, giụm cây làm rừng". Nhưng rồi lũ vua quan phản động, thối nát "ham quyền tước, ham bả vinh hoa", "muốn giữ túi tham minh được đầy mãi" nên chúng đã tìm cách "phá tan tành đoàn thế của quốc dân". Phan Châu Trinh hướng mũi nhọn đả kích vào bọn chúng, những ké mà ông khi thì gọi là "bọn học trò", khi thì gọi là "kẻ mang đai đội mũ", "kẻ áo rộng khăn đen”, khi lại gọi là "bọn quan lại", "bọn thượng lưu", "dám quan trường",. . . Chỉ qua cách gọi tên như thế, chúng ta cũng có thể thấy rõ sự căm ghét cao độ của Phan Châu Trinh với tầng lớp quan lại Nam triều lúc đó.

Bọn chúng không quan tam đến cuộc sống của nhân dân, mà trái lại, dân càng tối tăm, khốn khổ thì chúng càng dễ bề thống trị, dễ bề vơ vét. Để thêm giàu sang phíí quý, chúng "rút tỉa của dân", "lấy lúa của dân mua vườn sấm ruộng, xây nhà làm cửa. . . ". Dân không có ý thức đoàn thể nên chúng lộng hành như thế mà"cũng không ai phẩm bình. . . không ai chê bai". Thấy làm quan lợi lộc đầy đú mà không ai bị tố cáo, lên án, đánh đổ, nên bọn người xấu đua nhau tìm đủ mọi cách, "nào chạy ngược nào chạy xuôi" để được làm quan "đặng ngồi trên, đặng ăn trước, đặng hống hách thì mới thôi".

Dưới con mắt của Phan Châu Trinh, chế độ vua quan chuyên chế như thế thật vô cùng tồi tộ, cần phải phủ định một cách triệt để. Những hình ảnh gợi tả, lối ví von sắc bén trong đoạn văn này đã thể hiện mạnh mẽ thái độ phủ định đó: "Có những kẻ mang đai đội mũ ngất ngưởng ngồi trên, có kẻ áo rộng khăn đen lúc nhúc lạy dưới"; "Những bọn quan lại đã nói ở trên này chỉ còn một tiếng chí đúng hơn là lũ ăn cướp có giấy phép vậy".

Từ những lập luận trên đây, tác giả khẳng định, chỉ có xoá bỏ chế độ vua quan chuyên chế, gây dựng tinh thần đoàn thể vì sự tiến bộ, "truyền bá chủ nghĩa xã hội" mới là con đường đi đúng đắn, tất yếu để nước Việt Nam có tự do, độc lập, một tương lai tươi sáng.